روزهای زندگی

Fateme.F:

1-  درخت گردو

درخت گردو از درختان بسیار با ارزش و از پهن برگان است که در بسیاری از نقاط جهان در نیمکره شمالی از مرکز تا شرق اروپا و قفقاز و شمال و مرکز  ایران تا دامنه های هیمالیا و کشور چین و ژاپن و همچنین گونه‌هایی از آن در آمریکای شمالی و جنوبی به طور طبیعی می‌رویند و کاشته می‌شوند. تنها جنگل طبیعی باقی‌مانده از این محصول در دنیا هم اکنون در قرقیزستان و در شرایط بسیار خوب موجود است. در ایران کاشت گردو از درگز و مغان در شمال کشور تا اقلید فارس در جنوب و از ارتفاعات جنوب غربی ارومیه تا کوه تفتان در جنوب شرقی بین طول‌های جغرافیایی ۴۵ تا ۶۵۵ درجه به خوبی می‌رویند ولی بهترین بازدهی مربوط به باغهایی است که در ارتفاعات شهرستان بافت در استان کرمان، دامنه‌های البرز، خراسان، آذربایجان و دامنه‌های زاگرس (به ویژه خوانسار، تفرش ،وانشان و تویسرکان) قرار دارند. همچنین در غرب شهرستان راور در دهستان خورند و در اطراف کوه‌های لاله زار وجبال بارز مناطقی هستند که دارای گردوی مرغوب کشور به حساب می‌آیند. روستای خوشکار در استان کرمان بهراسمان و دولت ابادبهراسمان که منطقه‌ای بی نظیر و حتی کم‌نظیر در ایران می‌باشد؛ و بهترین واریته‌های گردو در این منطقه وجود دارد؛ و همچنین شهرستان تسوج در آذربایجان شرقی خوانسار، تویسرکان، آذرشهر، اسکو و وانشاناز مراکز عمده تولید گردو و داری مرغوب‌ترین نوع گردو می‌باشد.

عمده چوبهای گردوی ایران گردوی اروپایی یا گردو با نام علمی juglans nigra می باشد.

درخت گردو بسیار بلند و ارتفاع آن بین ۱۰ تا ۴۰ متر است

در عکس اخر پوست گردو نشان داده شده

2-  چوب درخت گردو:

-  چوب گردو دارای چوب درون مشخص می باشد. رنگ چوب درون از قهوه ای کمرنگ تا شکلاتی تیره متغیر است. گاهی مواقع چوب گردو می تواند زمینه خاکستری ارغوانی یا قرمز هم دارا باشد.برون چوب گردو دارای رنگ زرد کمرنگ – خاکستری تا سفید می باشد.

-  چوب گردو فاقد اشعه چوبی مشخص در مقاطع برش چوب می باشد و بندرت بدون لنز قابل رویت هستند.

-  چوب گردو نیمه بخش روزنه ای بوده و یکی از مهمترین فاکتورهای شناسایی این گونه چوبی است.

همانطور که در شکل بالا میبینید اوندهای درشت در کل سطح مقطع تقریبا یکنواخت پراکنده هستند

3-  نقوش چوب گردو در برشهای عرضی ، شعاعی  و مماسی

در برش عرضی تفاوت زیاد رنگ چوب درون و برون میتونه عامل شناسایی باشه

علاوه بر نقوش عمومی ارائه شده در بالا نقوش دیگری نیز در چوب گردو دیده می شود که ناشی از در هم رفتگی الیاف  چوب گردو است که نقوش بسیار زیبایی حاصل می کند.

 نقوش حاصل از کنده درخت که به بروسن یا لوپ (burl) معروف است که برآمدگی حاصل از کنده ی درخت در محل  کامبیوم ساقه است، این برآمدگی دارای ناهنجاری و زنگوله مانند است.

 همچنین  نقوش حاصل از محل دوشاخه شدن تنه درخت(crotch) یا درهم تنیدگی الیاف در تنه درخت (curl) . 

بروسن یا همان لوپ هنگامی در چوب ایجاد می شود که جوانه های اولیه یا لایه کامبیوم درخت که هنوز چوبی و خشک نشده اند از بین بروند و جای آنها بصورت برجستگی ظاهر شود به نام بروسن معروف است. این برجستگی دارای نقوش زیبایی هستند که در صنایع مبلمان سازی استفاده های فراوانی دارند که علاوه بر گردو  در گونه هایی مانند سنجد، خانواده ی نارون ها( ملج، اوجا، آزاد، داغداغان) و کیکم دارای زیباترین بروسن هستند؛ بروسن بافت پیچیده و درهمی است که روکش های آن زیبایی خاصی دارد.

عکسهایی از کنده درخت که در روکش گیری و حصول نقوش زیبا استفاده میشود

نقوش حاصل از پیچیدگی الیاف در چوب گردو

نقوش معروف به بروسن یا لوپ

نقش حاصل از دو شاخه شدن تنه درخت یا در محل انشعاب شاخه از تنه

مصارف و کاربرد چوب گردو

کیفیت فیزیکی ، مکانیکی و تکنولوژیکی چوب گردو در درجه عالی است. روی هم رفته چوبی است راست تار ، خوش کار ، با نرمی متوسط و در عین حال بسیار بادوام و مقاوم. قابلیت اره خوری، رنده خوری، صیقل پذیری، پرداخت و لاک پذیری، ارتعاش، چسب پذیری، مقاومت در مقابل ساییدگی، مقاومت در مقابل ریش ریش شدن و جدا شدن الیاف در آب و در مقابل رطوبت و غیره ایده آل است. قابلیت میخ خوری و پیچ خوری  آن نیز خوب است. قابلیت تورق آن عالی است و برای تهیه روکشهای با روش لوله بری، به ویژه با روش تراشزنی و اره ای عالی است. می توان از آن روکشهای بسیار نازک و ظریف حتی به ضخامت 0.2 میلیمتر تهیه نمود که برای کمتر چوبی این ویژگی میسر است.

وزن مخصوص چوب درون گردو در حدود ۰/۶ تا ۰/۷۵۵ گرم بر سانتیمتر مکعب می باشد، یعنی در حد متوسط است.

 در نقاط مختلف و پیشرفته صنعتی جهان چوب گردو را در درجه اول به منظور روکش گیری به کار می برند. یکی دیگر از مصارف عمده چوب گردو مصرف بعنوان پارکت است که در اروپا و  ایران متداول است.

چوب درخت گردو، ریز بافت با نقوشی زیبا و به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای سوخته است. از انواع چوب‌های محکم و نسبتاً با دوام محسوب می‌شود به دلیل سختی و تلخ بودن گردو، حشرات چوب خوار تمایلی به خوردن آن ندارند که از مزایای چوب گردو می‌باشد. علاوه بر صنایع مبلمان، چوب گردو در کارهای تزیینی و فانتزی نیز کاربرد دارد و در ساخت آلات موسیقی و مجسمه‌های چوبی، منبت کاری و معرق کاری نیز به وفور استفاده می‌شود.

چوب درخت گردو از جمله بهترین و مرغوب ترین چوب ها محسوب می شود. این چوب ریز بافت ، صیقل پذیر ، همگن ، رنگ پذیر است. بطور کلی  وزن مخصوص این چوب در حدود 0.6  تا  0.7  گرم در سانتی متر مکعب می باشد که به آن سختی متوسطی داده است. منظور از سختی میزان مقاومت آن در برابر نفوذ یک جسم خارجی است. بنا بر این میزان سختی یک چوب نسبت عکس با قابلیت کنده کاری و اره خوری آن دارد. به همین دلیل نیز چوب گردو برای منبت کاری، خراطی و کنده کاری ، ساخت مجسمه و اشیا دکوری ، ساخت آلات موسیقی و همچنین در دکوراسیون داخلی منزل و ساخت روکش های چوب بسیار پرکاربرد است.

سرخدار  –  ENGLISH YEW

نام علمی:   TAXUS BACCATA

خانواده:    TAXACEAE  – سرخداریان

بومی منطقه:  غرب ،مرکز و جنوب اروپا ،شمال غربی آفریقا ،جنوب غربی آسیا و شمال ایران

نام های دیگر:   yew ,european yew ,taxus ,common yew, سرخه دار، سوختال، سیردار

سرخدار:

سرخدار درختی سوزنی برگ است از تیره سرخداریان( taxaceae) که بومی غرب، مرکز و جنوب اروپا ، شمال غربی آفریقا ، جنب غربی آسیا و شمال ایران میباشد.

این گونه در جنگل‌های شمال از بلندی‌های افرا تخته گرگان – پونه‌آرام گرگان، جنگل‌های نهارخوران تا جنگل‌های سوادکوه و در دره‌ها و پرتگاه‌های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌های جنگلی یافت می‌شود.

سرخدار درختی کمیاب است که به این دلیل آن را سرخدار می نامند که چوب و میوه ای سرخ دارد.

تنها در چند جنگل در سرتاسر دنیا می توانید این درخت را بیابید اما آنچه در گلستان می روید واقعا استثناییست.

حتی ضخیمترین سرخدارها در دیگر نقاط دنیا قابل مقایسه با سرخدارهای گلستان نیستند.

نام‌های محلی آن در مازندارن و گرگان «سرخدار، سرخه‌دار و سخدار» است. در علی‌آباد کتول «سوختال» در رودسر و آستارا «سیردار» نامیده می‌شود.

تحقیقات نشان می دهد که سرخدار قدمتی ۱۹۰میلیون ساله دارد و انسانهای نخستین از برگ آن نوعی سم مخصوص می ساختند. احتمالاواژه toxin در لاتین، به معنای سم، از نام این درخت گرفته شده است.

این درخت عمر طولانی دارد ،در بریتانیا نمونه های ۲۰۰۰ ساله و۴۰۰۰ ساله از این درخت دیده شده است .

سرخدار درختی است سوزنی برگ، دارای پوست فلس‌دار.

چوب درون آن به رنگ قرمز شاه بلوطی و برگ‌های آن دائمی و همیشه سبز است که در قسمت پایینی درخشان و براق است .

بلندی درخت به ۹ تا ۳۰ متر و قطر آن به ۳ متر می‌رسد.

رشد آن بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه ۱۰ سانتیمتر است.این درخت ۲۰ تا ۵۰ سال نیاز دارد تا به ارتفاع نهائی خود برسد.

طول برگ ها به ۳-۲ سانتیمتر و عرض آن به ۳-۲ میلیمتر می رسد.

گل های گیاه عاری از کاسه و جام می باشند و به دو صورت نر و ماده، واقع بر روی دو پایه جداگانه ظاهر می شوند. گل نر آن ۱۲-۴ پرچم فشرده و گل ماده آن که شبیه به یک جوانه کوچک است منحصراً یک تخمک برهنه واقع در درون محفظه ای به صورت پیاله دارد که تدریحاً گوشت دار و قرمز رنگ شده، منظره یک میوه بسته را که در قسمت انتهایی باز است پیدا می کند.

به طور طبیعی جست هایی از اطراف ریشه آن بیرون می زند که در سوزنی برگان کمتر مشاهده می شود و ماده رزین نیز در چوب آن وجود ندارد.

میوه نوع ماده آن به رنگ قرمز و نوع نر آن به رنگ زرد که هر دو غیر سمی است. بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود.

سنجاب‌ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می‌کنند.

برگ و ساقه ودانه این گیاه حاوی تاکسین است که یک آلکالویید بسیار سمی است که اثرات ضد میتوزی دارد ودر درمان شیمی درمانی استفاده می شود.

چوپان ها به دلیل سمی بودن آن را قطع میکنند و دیگر در ناحیه خزری فقط در منطقه کیاسر به طور پراکنده دیده میشود.

ایران دانه های این گیاه و قسمت های دیگر را به دلیل داشتن خاصیت ضد میتوزی به آمریکا صادر و قرص جلوگیری کننده از سلول های سرطانی را با قیمت گزاف خریداری میکند.

شرایط نگهداری از این درخت همیشه سبز :

نور: به طور کلی سرخدار درختی سایه دوست است که بهتر است در سایه یا نیمسایه قرار داشته باشد.

آبیاری: به آبیاری متوسط نیاز دارد.

خاک: خاک ماسه ای ، لومی، گچی یا شنی مرطوب و خوب زهکشی شده خاک مناسب میباشد.

دما: دمایی در حدود ۱۶ درجه مناسب است.

این درخت چوبی بسیار محکم دارد که از آن برای ساخت خانه های دو یا سه طبقه استفاده می شود.

کاربرد سرخدار در طب سنتی:

میوه عاری از دانه: اثر نرم کننده، رفع سرفه و ملین دارد و برای رفع سرفه های مزمن، سیاه سرفه، دفع سنگ کلیه استفاده میشود.

مصرف فرآورده های این گیاه جهت رفع رماتیسم، زردی، بازشدن قاعدگی، نرمی استخوان، اسکوربوت، صرع و دیفتری توصیه شده است.

تکثیر:

تکثیر گیاه از طریق کاشت بذر و قلمه زدن امکان پذیر است.

بذر گیاه در مرداد ماه می رسد.

جوانه زدن آن نامنظم و گاهی ۳-۲ سال طول می کشد.

بذور تیمار شده با استرس های دمایی به صورت یک ساعت گرما (۳۰ درجه سانتی گراد) و یک ساعت سرما (۵- درجه سانتی گراد) به مدت ۲۴ ساعت موجب افزایش درصد جوانه زنی می شود.

وزن هزار دانه بذر خالص آن ۵۰ گرم است.

معمولاً نهال های به دست آمده از بذر را ۳-۲ سال در خزانه نگاه می دارند و سپس به زمین اصلی منتقل می کنند.

هشدار: همانطور که ذکر شد برگ و دانه این گیاه به شدت سمی است.

علائم مسمومیت سرخدار به شرح زیر می باشد:

تسریع ضربان قلب، لرزش عضلانی، تشنج، اختلال گردش خون، نارسائی قلبی.

با این حال ممکن است پس از مسمومیت هیچ علائمی مشاهده نشود.

جهت شناسایی بهتر چوب بایستی برخی تعاریف رو بصورت خلاصه بشناسیم:

1-  سوزنی برگان و پهن برگان

2-  گرده بینه یا تنه بریده شده درخت

3-  درون چوب و برون چوب

4-  دوایر سالیانه

5-  چوب آغاز و  چوب پایان

6-  اشعه چوبی

7-  چوب بخش روزنه ای نیمه بخش روزنه ای و پراکنده آوند

8-  مقاطع برش چوب

1-  چوب سوزنی برگ و چوب پهن برگ

سوزنی برگان معروف به صمغ داران ، رزین داران ، یا نرم چوبان (SOFTWOOD) یا درختان همیشه سبز یا مخروط داران اما پهن برگان به نام سخت چوبان(HARDWOOD) یا خزان کنندگان ( به استثناء شمشاد،اوکالیپتوس ،مرکبات) می باشند.

تفاوت بین سوزنی برگان و پهن برگان:

1-  بطور کلی سوزنی برگان ساختار بسیار ساده تری نسبت به پهن برگان دارا هستند

2-     از نظر رویش سوزنی برگان درختانی سریع الرشد هستند در حالی که پهن برگان درختانی کند رشدند.

3-  از نظرخواص، چوب سوزنی برگان دارای خصوصیت هم کشیدگی و واکشیدگی (اصطلاحا بازی کردن چوب) کمتری نسبت به پهن برگان می باشند، همچنین دوام طبیعی سوزنی برگان بدلیل وجود صمغ ها،رزین ها،شیرابه ها بیشتر از پهن برگان است.

4-   از نظر ساختمان چوبی عناصر تشکیل دهنده ی سوزنی برگان و پهن برگان یکسان است اما در پهن برگان آوند و فیبر وجود دارد در حالیکه در سوزنی برگان یک عنصر واحد به نام تراکئید وجود دارد که استحکام چوب ها را بر عهده دارد.

5-  نقش و نگار چوب: چوب پهن برگان نقوش بسیار زیبایی دارد که در سوزنی برگان وجود ندارد.

6-  خصوصیت جنگل داری: سوزنی برگان از نظر فرم غالباً متفاوت میباشند درختان سوزنی برگ شمع وار،صاف و سیلندریک هستند ولی درختان پهن برگ کج و معوج هستند، طول سوزنی برگان بیشتر از پهن برگان است و جنگلداری درختان سوزنی برگ بدلیل صاف و سیلندریک بودن آسان تر از درختان پهن برگ است، درعین حال بدلیل اینکه سوزنی برگان خاک را اسیدی می کنند اجازه ی رشد به گیاهان دیگر نمی دهند.

۲- گرده بینه یا تنه بریده شده درخت:

پس از قطع درخت تنه آن بر اساس فاکتورها و موارد مصرف به قطعات کوچکتر بصورت عرضی برش می دهند که این تنه های گرد را گرده بینه می نامند.

درون چوب و برون چوب:

در علوم جنگل، بخش درونی و غیرزنده ساقه درخت که به آن استحکام بیشتری می بخشد را درون چوب می گویند. به همین منوال بخش بیرونی ساقۀ درخت مرکب از یاخته های زنده که آب را به بخش های بالاتر درخت منتقل می کند برون چوب نامیده می شود.

چوب درونی شدن در تمامی درختان پس از سن مشخصی رخ می دهد که به نوع گونه چوبی بستگی دارد ولی برخی از درختان دارای درون چوب نامشخص هستند یعنی بخش تیره تری در تنه یا گرده بینه درخت دیده نمی شود مانند برخی از انواع خانواده صنوبر ، ممرز، توسکا ، بید ، ون یا زبان گنجشک و برخی از سوزنی برگان مثل زربین و سروناز و سرو شیراز . درون چوب دارای خواص بهتری نسبت به برون چوب است که اغلب به علت تجمع مواد استخراجی تیره شده و باعث افزایش دوام طبیعی چوب می باشد در نتیجه کمتر مورد حمله قارچها و سایر عوامل مخرب چوب قرار می گیرد

“ برون‌چوب “ خارجی ترین بخش زنده ی ساقه های چوبی و یا شاخه های درختان است اغلب رنگ روشنتری نسبت به درون چوب دارند و مسئولیت انتقال آب از ریشه به ساقه ها و شاخه ها داراست ؛در حالی که  "درون‌ چوب" سلولهای مرده بخش داخلی چوب است که بیشتر بخش سطح مقطع ساقه را دربرمی گیرد. و وظیفه استحکام ساقه و تنه درخت را داراست.

“درون‌چوب “ اغلب - اما نه همیشه - تیره رنگ است و حاصل روند طبیعی پیری درخت است. گرچه هر دو ممکن است به دلایل دیگری هم تغییر رنگ بدهند.

گاهی در مغز ساقه قسمتی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز دیده می شود که ظاهرا در اثر حمله قارچی بوجود می آید چوب درون کاذب یا دل قرمزی می نامند

4 و 5- دوایر سالیانه – چوب آغاز (چوب بهاره)- چوب پایان (چوب تابسنانه) 

چوبی که در آغاز فصل رویش تشکیل می‌شود و معمولاً حاوی سلول‌هایی درشت با دیواره سلولی نازک است و دارای جریان زیاد آب بوده و رنگ آن روشن می باشد چوب آغاز یا چوب بهاره نامیده می شود. 

البته چوبی که در پایان دوره درویش به وجود می‌آید به دلیل کم بودن جریان آب، سلول‌هایی با حفره‌های سلولی تنگ تر و به هم چسبیده می‌باشند و غشای سلولی ضخیم تر دارند و رنگ آن‌ها تیره‌تر از چوب بهاره است و به آن چوب تابستانه یا چوب پایان می‌گویند. چوب بهاره و تابستانه در یک دوره رویش تولید می‌شود که یک دایره را تشکیل می‌دهد که به آن دایره‌ها حلقه رویش سالیانه می‌گویند. در چوبهای مناطق معتدل یک جفت دایره تیره و روشن معادل یکسال می باشد ولی در مناطق استوایی شروع و پایان بارانهای استوایی معادل یک دایره رشد است و نماینگر یکسال نخواهد بود.